آیه 84 سوره نساء
| <<83 | آیه 84 سوره نساء | 85>> | |||||||||||||||
| |||||||||||||||||
محتویات
ترجمه های فارسی
پس (ای پیغمبر) تو خود تنها در راه خدا به کارزار برخیز، که جز بر خودت مکلف نیستی و مؤمنان را نیز ترغیب کن، باشد که خدا آسیب کافران را از شما بازدارد، که قدرت خدا بیشتر و عذابش سخت‌تر است.
پس در راه خدا به جنگ برخیز. تو فقط به [وظایف و اعمال] خودت مکلّف می باشی، و مؤمنان را [هم به جنگ با دشمن برانگیز و] تشویق کن؛ امید است خدا آسیب و گزند کافران را [از تو و مؤمنان] بازدارد؛ و خداست که صولت وقدرتش شدیدتر، وعذاب وکیفرش سخت تر است.
پس در راه خدا پيكار كن؛ جز عهده‌دار شخص خود نيستى. و[لى] مؤمنان را [به مبارزه] برانگيز. باشد كه خداوند آسيب كسانى را كه كفر ورزيده‌اند [از آنان] باز دارد، و خداست كه قدرتش بيشتر و كيفرش سخت‌تر است.
پس در راه خدا نبرد كن كه جز بر نفس خويش مكلف نيستى، و مؤمنان را به جنگ برانگيز. شايد خدا آسيب كافران را از شما باز دارد و خشم و عذاب خدا از هر خشم و عذاب ديگرى سخت‌تر است.
در راه خدا پیکار کن! تنها مسؤول وظیفه خود هستی! و مؤمنان را (بر این کار،) تشویق نما! امید است خداوند از قدرت کافران جلوگیری کند (حتی اگر تنها خودت به میدان بروی)! و خداوند قدرتش بیشتر، و مجازاتش دردناکتر است.
ترجمه های انگلیسی(English translations)
معانی کلمات آیه
حرض: تحريض به معنى تشويق و ترغيب است (قاموس قرآن).
يكف: كف به معنى دست و بازداشتن است ، مراد از آن معناى دوم است.
بأس: سختى، ناپسند، شر، عذاب، خوف و غيره، در اينجا مراد از اولى شر و ناپسندى است.
تنكيل: نكال عقوبتى است كه از آن ديگران عبرت گيرند. تنكيل: عقوبت كردن و مبالغه در نكال است. نكل (بكسر اول) زنجير. جمع آن انكال است.
نزول
محل نزول:
این آیه همچون دیگر آیات سوره نساء در مدینه بر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نازل گردیده است.
شأن نزول:
بعد از واقعه غزوه احد پيامبر با ابوسفيان وعده كرد كه در بدرالصغرى به يكديگر برسند و قتال و كارزار نمايند وقتى كه موعد آن فرارسيد. پيامبر به مسلمين فرمود: كه بايد آماده قتال و نبرد گردند ايشان در اجراء آن در كراهيت بودند و اين آيه نازل گرديد.
تفسیر آیه
تفسیر نور (محسن قرائتی)
فَقاتِلْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ لا تُكَلَّفُ إِلَّا نَفْسَكَ وَ حَرِّضِ الْمُؤْمِنِينَ عَسَى اللَّهُ أَنْ يَكُفَّ بَأْسَ الَّذِينَ كَفَرُوا وَ اللَّهُ أَشَدُّ بَأْساً وَ أَشَدُّ تَنْكِيلًا «84»
پس در راه خدا پيكار كن، كه جز شخص تو (كسى بر آن) مكلّف نيست و مؤمنان را (به جهاد) ترغيب كن، باشد كه خداوند از گزند كافران جلوگيرى كند و خداوند قدرتمندتر و مجازاتش دردناكتر است.
نکته ها
پس از پيروزى كفّار در احد ابوسفيان با غرور گفت: بار ديگر با مسلمانان در موسم بدر صغرى (محلّ برپايى بازارى در سرزمين بدر در ماه ذى قعده) روبرو خواهيم شد. هنگام رسيدن موعد، پيامبر مردم را به جهاد دعوت كرد. عدّه‌اى به جهت شكست در احد روحيّه‌ى حضور نداشتند. آيه‌ى فوق نازل شد و پيامبر بار ديگر مردم را به جهاد دعوت كرد. هفتاد نفر حاضر شدند ولى درگيرى رخ نداد و مسلمانان سالم به مدينه برگشتند.
«نكول»، به معناى امتناع كردن از روى ترس است. و «تنكيل»، انجام كارى است كه
جلد 2 - صفحه 120
طرف را منصرف كند، همچون كيفر و مجازات.
از امام صادق عليه السلام روايت شده است كه به هيچ پيامبر ديگرى فرمان نيامد كه‌اگر تنها شدى جهاد كن. «1» در زمان ما نيز امام خمينى قدس سره فرمود: ابرقدرت‌ها بدانند اگر خمينى يكّه وتنها بماند، به راه خود ومبارزه با شرك و كفر ادامه خواهد داد.
امام باقر عليه السلام فرمود: پس از نزول اين آيه پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله تمام جنگ‌ها را شخصاً فرماندهى مى‌كرد. «2»
پیام ها
1- رهبر بايد پيشاهنگ ديگران باشد. «فَقاتِلْ»
2- اگر مسلمانان نسبت به ناله‌ى مستضعفان بى‌تفاوت شدند، پيشوا بايد به تنهايى حركت كند. «إِلَّا نَفْسَكَ»
3- رهبر بايد چنان قاطع باشد كه همراهى يا عدم همراهى مردم در جهاد، در او بى‌اثر باشد. «إِلَّا نَفْسَكَ»
4- هر كس مسئول كار خويش است. «لا تُكَلَّفُ إِلَّا نَفْسَكَ»
5- بايد دل به خدا بست، نه مردم. «إِلَّا نَفْسَكَ»
6- وظيفه پيامبران، تشويق و دعوت است، نه اجبار. «حَرِّضِ الْمُؤْمِنِينَ»
7- جبهه و جهاد، نياز به تبليغات قوى دارد. «حَرِّضِ الْمُؤْمِنِينَ»
8- وظيفه‌ى ما قيام و جهاد است، شكستِ دشمن كار خداست. فَقاتِلْ ... عَسَى اللَّهُ أَنْ يَكُفَ
9- قدرت الهى، برترين قدرت و مايه‌ى دلگرمى مؤمنان و تهديد متخلّفان است. «وَ اللَّهُ أَشَدُّ بَأْساً»
«1». تفسير صافى.
«2». تفسير برهان، ج 1، ص 398 و عياشى، ج 1، ص 261.
تفسير نور(10جلدى)، ج2، ص: 121
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
فَقاتِلْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ لا تُكَلَّفُ إِلاَّ نَفْسَكَ وَ حَرِّضِ الْمُؤْمِنِينَ عَسَى اللَّهُ أَنْ يَكُفَّ بَأْسَ الَّذِينَ كَفَرُوا وَ اللَّهُ أَشَدُّ بَأْساً وَ أَشَدُّ تَنْكِيلاً (84)
شأن نزول: چون حضرت رسالت صلّى اللّه عليه و آله و سلّم در غزوه بدر صغرى خروج فرمود، نعيم بن مسعود مردمان را از لشكر ابو سفيان مى‌ترسانيد. بعضى از صحابه رفتن را كاره بودند. حضرت فرمود: اگر هم تنها باشم، هر آينه مى‌روم.
پس بيرون رفت و با او هزار و هفتاد نفر بيش نبودند. آيه شريفه نازل شد كه اگر ديگران از جهاد تخلف ورزند؛ فَقاتِلْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ: پس تو برو و مقاتله نما، لا تُكَلَّفُ إِلَّا نَفْسَكَ:
تكليف كرده نشد در جهاد، مگر به فعل نفس خود، نه به فعل غير خود؛ زيرا ضررى به تو نمى‌رسد از تخلف آنها جهاد را، بلكه وقوع ضرر بر تو به ترك نفس تو است امر جهاد را، و ضرر متخلفان بر خودشان است، نه بر تو. پس از مخالفت آنها غمگين مشو، سبقت نما به جهاد؛ اگرچه كسى با تو مساعدت نكند. چه حق تعالى ناصر تو مى‌باشد. قرائت ديگر چنين است: «لا يكلف» تكليف نكن به اجبار، كسى را. «لا نكلف» تكليف نمى‌كنيم ما بندگان را به اجبار، بلكه تكليف بالاختيار است در قبول و عدم قبول. وَ حَرِّضِ الْمُؤْمِنِينَ:
تفسير اثنا عشرى، ج2، ص: 523
ترغيب كن مؤمنان را بر قتال مشركان كه بر تو تحريض و تحريص است، نه تكليف. عَسَى اللَّهُ أَنْ يَكُفَّ بَأْسَ الَّذِينَ كَفَرُوا: البته خداى تعالى باز دارد از مسلمانان، شدت حرب آنها كه كافر شدند، يعنى حرب قريش، به آنكه ترس در قلوب آنها اندازد.
نكته: لفظ «عسى» كه متضمن تطميع است از خدا، لازم المطموع است؛ و لهذا اين حال در «بدر» صغرى واقع شد. ابو سفيان بترسيد و به موضع «بدر» نيامد.
وَ اللَّهُ أَشَدُّ بَأْساً: و خداى تعالى سخت‌تر است در هيبت و صولت و سطوت و شدت از قريش، وَ أَشَدُّ تَنْكِيلًا: و شديد العقوبت است در تعذيب آنها بر وجه فضاحت. اين تهديد است و تقريع، مر كسى را كه تابع پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم نشد در رفتن به جهاد. و گفته‌اند بأس در حديبيه بود. حيث قال:
وَ هُوَ الَّذِي كَفَّ أَيْدِيَهُمْ عَنْكُمْ: و نزد بعضى آيه منسوخ است به اهل «دمه» كه قبول جزيه كردند.
و گويند اين وعده هنوز به فعل نيامده و ظهور آن در زمان حضرت صاحب الامر حجة بن الحسن عجل اللّه تعالى فرجه خواهد بود، چه در آن زمان همه مذاهب كفر و ضلال و خلاف منعدم گردد و دين خدا به تمام عالم ظاهر و غالب گردد، لقوله تعالى: لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ*، و قال رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله و سلّم: يملأ الارض قسطا و عدلا كما ملئت ظلما و جورا. «1» و خداوند به آن وجود شريف، انتقام كشد از معاندين و كافرين.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
فَقاتِلْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ لا تُكَلَّفُ إِلاَّ نَفْسَكَ وَ حَرِّضِ الْمُؤْمِنِينَ عَسَى اللَّهُ أَنْ يَكُفَّ بَأْسَ الَّذِينَ كَفَرُوا وَ اللَّهُ أَشَدُّ بَأْساً وَ أَشَدُّ تَنْكِيلاً (84)
ترجمه
پس جنگ كن در راه خدا تكليف كرده نميشوى مگر خودت و ترغيب كن مؤمنان را شايد خدا آنكه باز دارد آسيب آنانرا كه كافر شدند و خدا شديدتر است در آسيب رساندن و سخت‌تر است در عقوبت نمودن.
تفسير
روايت شده است كه بعد از جنگ احد بين پيغمبر (ص) و أبو سفيان مواعده شد كه در موسم بدر صغرى طرفين براى مبارزه حاضر باشند و چون آنموعد رسيد اصحاب اظهار كراهت از خروج براى جهاد نمودند پس اين آيه نازل شد و پيغمبر (ص) با هفتاد نفر در موعد حاضر شدند و اگر احدى متابعت نمينمود پيغمبر (ص) منفردا مكلف بخروج بود و خارج ميشد چنانچه بلسان مبارك تصريح فرمود اين بود كه خداوند هم بوعده خود وفا فرمود و شر كفار را از مسلمين كفايت كرد و ابو سفيان از موعد تخلف نمود و اين ننگ براى آنها و اين فخر براى مسلمين باقى ماند و خلاصه ظاهر آيه آنستكه جهاد كن بتنهائى مكلف نيستى بفعل احدى مگر خودت ولى‌شان تو ترغيب و تحريض بصلاح
جلد 2 صفحه 93
است خداوند شر كفار را كفايت ميفرمايد و باس و سطوت و شدت امر الهى زيادتر از آنها است و استيصال و عذاب و عقاب او افزون است در كافى از حضرت صادق (ع) روايت نموده است كه خداوند تكليفى به پيغمبر (ص) فرمود كه بهيچ كس نفرموده بود و آن اين بود كه آنحضرت مكلف شد كه به تنهائى خروج نمايد براى مبارزه با تمام مردم اگر ناصرى نداشته باشد و چنين تكليفى نسبت باحدى از مخلوق نشده نه پيش از آن و نه بعد از اين و اين آيه را تلاوت فرمودند.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
فَقاتِل فِي سَبِيلِ اللّهِ لا تُكَلَّفُ إِلاّ نَفسَك‌َ وَ حَرِّضِ المُؤمِنِين‌َ عَسَي اللّهُ أَن يَكُفَّ بَأسَ الَّذِينَ كَفَرُوا وَ اللّهُ أَشَدُّ بَأساً وَ أَشَدُّ تَنكِيلاً (84)
پس قتال فرما در راه خدا مكلف نيستي مگر خودت را و تحريص و ترغيب فرما مؤمنين را بمقاتله اميد است خداوند جلوگيري كند از شر كفار و خدا
جلد 5 - صفحه 152
عذاب و انتقامش شديدتر است.
فَقاتِل فِي سَبِيلِ اللّهِ فاء تفريع است بر جملات قبل که اگر منافقين مخالفت ميكنند و مؤمنين هم جبن و ترس دارند شخص تو نبايد كوتاهي كني و بايد بمقاتله آنها قيام نمايي.
لا تُكَلَّفُ إِلّا نَفسَك‌َ مكلف بتكليف ديگران نيستي، در اخبار دارد که اينکه حكم مختص بپيغمبر صلّي اللّه عليه و آله و سلّم است که يك تنه بدون ياور و ناصر بايد برود بجهاد با كفار.
سؤال- چه نحو ممكن است پيغمبر صلّي اللّه عليه و آله و سلّم يك نفره بدون اينكه احدي از اصحاب همراه او باشند.
جواب- اولا خداوند تبارك و تعالي که چنين امري ميفرمايد قدرت دارد که يك نيرويي برسول خود عنايت فرمايد که اگر اشاره كند نفس‌ها از قالب‌ها خارج شود چنانچه در بسياري از مواقع از اينکه خاندان ظاهر شده حتي عليا عليه حضرت زينب سلام اللّه عليها در بازار كوفه (فاشارت الي النّاس ان اسكنوا فردت الانفاس و سكنت الاجراس).
و ثانيا جنود الهي منحصر بيك عده مؤمنين نيست، ملائكه بلكه حيوانات كوچك بلكه جمادات جنود حق هستند بياري پيغمبرش ميفرستد.
جمله ذرات زمين و آسمان
برگزیده تفسیر نمونه
(آیه 84)
شأن نزول:
هنگامی که ابو سفیان و لشکر قریش پیروزمندانه از میدان احد بازگشتند ابو سفیان با پیامبر صلّی اللّه علیه و آله قرار گذاشت که در موسم بدر صغری (یعنی بازاری که در ماه ذی القعده در سرزمین بدر تشکیل می شد) بار دیگر رو برو شوند، هنگامی که موعد مقرر فرا رسید، پیامبر صلّی اللّه علیه و آله مسلمانان را دعوت به حرکت به محل مزبور کرد، ولی جمعی از مسلمانان که خاطره تلخ شکست احد را فراموش نکرده بودند شدیدا از حرکت خودداری می نمودند.
این آیه نازل شد و پیامبر صلّی اللّه علیه و آله مسلمانان را مجددا دعوت به حرکت کرد، در این موقع تنها هفتاد نفر در رکاب پیغمبر صلّی اللّه علیه و آله در محل مزبور حاضر شدند، ولی ابو سفیان (بر اثر وحشتی که از رو برو شدن با سپاه اسلام داشت) از حضور در آنجا خودداری کرد و پیامبر صلّی اللّه علیه و آله با همراهان سالم به مدینه بازگشتند.
تفسیر:
هر کس مسؤول وظیفه خویش است
به دنبال آیات مربوط به جهاد، دستور فوقالعادهای در این آیه به پیامبر صلّی اللّه علیه و آله داده شده است، می فرماید: «در راه خدا پیکار کن، تنها مسؤول وظیفه خود هستی، و مؤمنان را (بر این کار) تشویق نما» (فَقاتِل فِی سَبِیلِ اللّهِ لا تُکلَّفُ إِلّا نَفسَکَ وَ حَرِّضِ المُؤمِنِینَ).
در حقیقت آیه، یک دستور مهم اجتماعی را مخصوصا در باره رهبران در بر دارد، و آن این که آنها باید آنقدر در کار خود مصمم و ثابت قدم و قاطع باشند که حتی اگر هیچ کس دعوت آنها را «لبیک» نگوید، دست از تعقیب هدف مقدس خویش برندارند و هیچ رهبری تا چنین آمادگی نداشته باشد قادر به انجام رهبری و پیشبرد اهداف خود نیست مخصوصا رهبران الهی که تکیه گاه اصلی آنها خداست خدایی که سر چشمه تمام نیروها و قدرتهاست.
و لذا به دنبال این دستور می فرماید: «امید است خداوند با کوششها و تلاشهای تو حتی اگر تنها بوده باشی، قدرت و نیروی دشمنان را در هم بشکند، زیرا قدرت او مافوق قدرتها و مجازات او مافوق مجازاتهاست» (عَسَی اللّهُ أَن یکفَّ بَأسَ الَّذِینَ کفَرُوا وَ اللّهُ أَشَدُّ بَأساً وَ أَشَدُّ تَنکیلًا).
سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:
تفسیر های فارسی
ترجمه تفسیر المیزان
تفسیر خسروی
تفسیر عاملی
تفسیر جامع
تفسیر های عربی
تفسیر المیزان
تفسیر مجمع البیان
تفسیر نور الثقلین
تفسیر الصافی
تفسیر الکاشف
پانویس
منابع
- تفسیر نور، محسن قرائتی، تهران:مركز فرهنگى درسهايى از قرآن، 1383 ش، چاپ يازدهم
- اطیب البیان فی تفسیر القرآن، سید عبدالحسین طیب، تهران:انتشارات اسلام، 1378 ش، چاپ دوم
- تفسیر اثنی عشری، حسین حسینی شاه عبدالعظیمی، تهران:انتشارات ميقات، 1363 ش، چاپ اول
- تفسیر روان جاوید، محمد ثقفی تهرانی، تهران:انتشارات برهان، 1398 ق، چاپ سوم
- برگزیده تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی و جمعي از فضلا، تنظیم احمد علی بابایی، تهران: دارالکتب اسلامیه، ۱۳۸۶ش
- تفسیر راهنما، علی اکبر هاشمی رفسنجانی، قم:بوستان كتاب(انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم)، 1386 ش، چاپ پنجم
- محمدباقر محقق، نمونه بینات در شأن نزول آیات از نظر شیخ طوسی و سایر مفسرین خاصه و عامه.